ШИНҖӘНӘ ӨӨРДНРИН БОЛН ХАЛЬМГУДЫН БАЙР-НӘӘРИН ТУСК ДОМГУДЫН ДҮҢЦҮЛЛҺНӘ ШИНҖЛЛТ (К СРАВНИТЕЛЬНОМУ ИЗУЧЕНИЮ ЛЕГЕНД, СВЯЗАННЫХ С ПРАЗДНИКАМИ ОЙРАТОВ СИНЬЦЗЯНА И КАЛМЫКОВ)

Һол утх санан. Цаһан сарин тускар үүдәгдсн домг болн домг үлгүрмүд моңһл туурһтн бәәсн һазр болһнд нег һол төртә болвчн, олн хүвлврмүд бәәдг. Хальмгт болн Шинҗәңд юңгад «Цаһан сар» гиҗ нерлсн тускар зәрм домгудт әдл бишәр келгднә. Иим йилһән һарад тернь өвәрцәрн онц болв. «Цаһан сар» гисн домгудт нурһлҗ маңһсла ноолда кеһәд, түүг дииләд диилвр олсндан, түүгән темдглҗ байр үүдәсн утх-учр нурһлгч төр болҗ һарна. Болв Цаһан сар кех болсн һол күцлнь, җилин дөрвн цагт, идхтә уухта, өвсн уста, аюлта үвл чигн уга, өнчн-өвү чигн, үкл-үргән чигн уга, цуһарн бәәхтә җирһлтә, маңна тиньгр, төр төвшүн бәәхин тускар домгин һол учр утхин нег әңгнь болсн болхла, түүнлә залһлдата заң-үүл илрнә. Эннь әмтнә үүдәсн байр, седклиннь аш болсмн.

Домг, Цаһан сар, заң-заңшал, дүңцүллһн, өвəрц, Окн Теңгр, Ноһан Дəрк, Сам Сəкүсн, байр, Шинҗəн, Хальмг

1. Бентковский И. В. Калмыцкий календарь объяснение калмыцких праздников. Сборник статистических сведений о Ставропольской губернии. Ставрополь, 1876. Вып. 7. С. 23-34. (Отд. прилож.).

2. Буйн-Кишг. Моңһлчудын Цаһан сарин тускар // Өвр моңһлын ик сурһулин эрдм шинҗллһнә седкүл. 1985. № 1.

3. Дундд улсин Шинҗәнә моңһл ардын амн үлгүрин эмкдкл. Т. Намҗл белдв. Үрмч: Шинҗәнә ардын кевллин хора, 2006. 866 х.

4. Дорҗ Ц. Цаһана үүсл. Дундд улсин ардын амн үлгүрин Шинҗәнә эмкдклин Хеҗн шәнә ардын амн үлгүрин хүвәр эвкмл. Хеҗн шәнә ардын амн зокъялын эмкдклиг нәәрүлн кинх комис белдв. Дотодыын материал. 1992. 386 х.

5. Намҗл Т. «Өөрд моңһлын заң-үүлин сойл» - шүтлг бишрлин боть. Үрмч: Шинҗәнә ардын кевллин хора, 2010. 457 х.

6. Намҗл Т. Өөрдин заң-үүл болн амн зокъялын хәрцә холвана судлл. Үрмч: Шинҗәнә ардын кевллин хора, 2004. 346 х.

7. Овшин Нәдвд. Окн Теңгрин туск домг // Хальмг үнн. 2002. Туула сарин 30. № 30. 4 х.

8. Сарн-Герл. Моңһл угсһатна заңшал сойлын үндс. Пекин: Үндстнә кевллин хора, 2011. 544 х.

9. Цаһан сарин шинән негнә тускар. О. Монча, Д. Иремә келәд А. Бадмара, М. Саңһҗара темдглв. Дундд улсин ардын амн үлгүрин Шинҗәнә эмкдклин Хошуд шәнә ардын амн үлгүрин хүвәр эвкмл. Шинҗәнә амн зокъялын эмкдклиг нәәрүлн кинх комис белдв. Байн-Һол, 1992. 596 х.

10. Цаһана үүсл (нег). Байн-Мөңк темдглв // Хан теңгр. Үрмч: Шинҗәнә ардын кевллин хора, 1991. № 4. 69 х.

11. Цаһана үүсл. С. Кензә темдглв // Хан теңгр. Үрмч: Шинҗәнә ардын кевллин хора, 1981. № 4. 107 х.

12. Юн учр деерәс Цаһан сарин негнд өрлә деер мөргдг болсмб // Хан теңгр. Ч. Лора белдв. Үрмч: Шинҗәнә ардын кевллин хора, 1988. № 4.